1431, 18 juillet 1433, 5 mars — Tours

France, Paris, BnF, Nouvelles Acquisitions Latines, 2626

Statut : original
Transcription : Rapin ThomasBibliographie : Pierre Gasnault, «Comptes de la cathédrale de Tours», 1431 - 1433, Bulletin de la Société nationale des Antiquaires de France, 1962, p. 94-99 (découverte du compte dans les archives du château de Sully-sur-Loire et édition du texte) — « Nouvelles acquisition latines et françaises du département des manuscrits de la Bibliothèque nationale pendant les années 1958-1964 », Bibliothèque de l’Ecole des Chartes, 1966, vol. 124-1, p. 153 (entrée du compte dans les collections de la Bibliothèque nationale de France parmi les grands formats des Nouvelles Acquisitions Latines).
Support : Bi-feuillet de parchemin retiré d'un ancien compte et remonté en reliure de manuscrit (XIIIe siècle, anciennes collections du château de Sully-sur-Loire). La lecture des quatre folios est gênée par un mauvais état général : découpes, trace d'humidité et transparence du support par endroit.
Ecriture : L'écriture est passée sur les folios 1v° et 2 (partie de l'ancienne reliure exposée à la lumière). La consultation de l'original et de la lampe à UV est nécessaire.

Extrait du compte de la Bourse de l'oeuvre de la cathédrale Saint-Gatien de Tours renseignant d'abord sur les marchés relatifs aux achats de pierres auprès de divers carriers régionnaux, à leur acheminement vers Tours et leur dépôt à plusieurs endroits, dans et hors la ville ; puis informant sur la rémunération d'une dizaine de tailleurs de pierre, dont Huguet de Dammartin.

[Analyse détaillée] Bourse de l'œuvre de la cathédrale Saint-Gatien de Tours .
Le premier feuillet (f° 1-1v°) enregistre des marchés relatifs à l’achat de pierres de taille (quartiers) et de pièces déjà ouvrées (corbeaux, claveaux d’ogives, meneaux, etc.) aux carriers de la vallée du Cher, de Saint-Aignan-sur-Cher , de Lye , de Bourré , de Larçay ainsi qu’aux carriers de Semblançay au nord de Tours . L’autre partie des marchés concerne le transport de ces matériaux par eau et par terre. Les points de rupture de charge se situent au port de Saulaye Ronde (sud de Tours , sur le Cher), au port Sainte-Anne (La Riche ), au port de la place Foire-le-Roi à Tours et à la chapelle des Filles-Dieu, proche de la porte Saint-Etienne de Tours .
Le second feuillet (fol. 2-2v°) enregistre les journées d’une dizaine de tailleurs de pierres entre la semaine du 9 décembre 1431 et celle du 13 janvier 1432. L’équipe est dirigée par un maître de l’œuvre dont le nom n’est pas révélé explicitement. La présence en second d’un certain Huguet de Dammartin permet néanmoins de l’identifier avec le maître d’œuvre de la cathédrale Saint-Gatien : Jean de Dammartin. Ce second feuillet ne suit pas le premier ; il est même très probable qu'il le précèdait dans le registre d'origine.



[f° 1](a)
Alia misia pro emptione lapidum de Sancto Aniag[no]
Primo
Penultima februarii IIIIc XXXI, Luce Gillard lathomo, pro quodam […] longitudinis, in quo reperti fuerunt quatuor manuli.
Item quinta marcii IIIIc XXXII, Jaquemino Bery perrario, pro 26 corbellis […] XIII quinque pedum et XIII quator pedum una cum XXV augivis […]
Item eodem die Vincentio Barbin pro totidem corbellis et augivis […]
Item pro vino fori […](b)
Vera somma hujus misie est 39 £.. 15 s. […]
Somma istarum sommarum 235[…](c)

Alia misia pro vecturis lapidum de Samblansayo , nichil quia pe[rrari…] reddere lapides in ecclesia, ideo hic.

Alia misia pro vectura lapidum de Larsayo per aquam.
Primo
18 julii IIIIc XXXI Johanni Farineau pro vectura XXV lapidum de dicta perr[eria…] venditorum per Johannem Ragot alias Bouchier.
Item Germano Garnier pro vectura XXVqz lapidum de dicta perreria captorum […ad Saliceam] Rotondam.
Item 14 novembris Johanni Bidou pro una vectura lapidum de Larsay v[enditorum] per predictum Ragot.
Item predicto Germano Garnier pro vectura quinquaginta lapidum de dicta [perreria…] a dicto Ragot captorum ad Forum Regis.
Item 25 marcii CCCC XXXI predicto Germano Garnier quadrigario pro vect[ura…] de dicta perreria captorum apud cappelaniam(d) Filiarum Dei ponderis septem[…] pippa 15 d. valent […]
Item Johanni Bidou pro vectura sua per aquam.
Item 7 aprilis IIIIc XXXI ante Pascha Johanni Prov[oust…] pro vectura 15[…] et 30 quateriorum lapidum predicte perrarie ponderis X[…] pipparum redditorum ad cappelaniam (…) qualibet 20 d. valent […]
Item predicto Germano Garnier pro vectura dictorum lapidum […]
Item 15 maii IIIIc XXXII Johanni Rabarou et Fresneau pro vectura ducenta[rum)…] perraria de uno millenario venditorum per Johannem(…), sed quia dict[us…] potuit perficere dictum millenarium in dicta perraria […](e) quod non erat utile solv[ere…] lapidum pro quibus solvi predictis Rabarou et Fresneau pro quolibet centenario 45[…]
Item prima junii IIIIc XXXII predicto Germano Garnier pro vectura dictorum lap[idum…] ponderis 17 pipparum pro qualibet pippa 15 d. redditorum ad Forum Regis valent […]
Item predicto Garnier pro vectura centum lapidum[…] ex ducentis lapidibus[…] Rotondam XVta pipparum qualibet pippa […] valent […]
Item eodem mense predicto Garnier pro vectura LXII [...] lapidum de dictis duobus[…] redditorum ad Saliceam Rotondam ponderis 27 pipparum qualibet pippa[… s. I d., valent […]
Somma [...](f)

[f° 1, v°](e)
[Alia misia…] Bono Rege .
Primo
[…] pro una vectura lapidum unius millenarii empti a Johannem […] 4 £.
[…]in Provoust pro vectura 43 lapidum predictorum et redditorum ad Saliceam Rotondam 4 £.
[…]Garnier pro vectura dictorum lapidum de portu predictis Salicee et quiquidem lapides[…50 pipp]arum pro qualibet pippa 2 s. 1 d. valent 104 s. 2 d.
Somma hujus misie est 13 £ 4 s. 2 d.(g)

[…]arum lapidum de Sancto Aniagno et de perreria de Ly .
Primo
[…] millesimo quadringentesimo XXXmo primo Symoni Bonet pro vectura XXXta lapidum […] et Johanne Gaby, videlicet a dicto Gaby XXti lapid. et decem a dicto Bery ponderis[…] pippa IIII s. II d. valent IIII £ III s. IIII d. reddit. ad Saliceam Rotondam, ideo IIII £ III s. IIII d.
[…G]ermano Garnier pro vectura dictorum per terram pro qualibet pippa II s. I d. valent XLI s. VIII d.
[…Bo]net pro vectura decem lapidum de Santo Aniagno redditorum ad dictam Saliceam(…) pipparum pro qualibet pippa IIIIs. II d. valent XLI s. VIII d.

[…G]arnier pro vectura dictorum lapidum XX s. X d.
[…P]redictis Johanni Rabarou et Provost pro vectura XVIIIto lapidum emptorum a dicto […]m longitudinis et duorum latitudinis et XVI pro magnis bassis formis et[…d]icto Gaby sex lapid[is] de quinque membris et II de suilletis et quinque de tibiagiis[…]abus peciis redd. ad Forum Regis VII £.. X s.
[…p]redicto Germano pro vectura dictorum lapidum de Foro Regis usque ad ecclesiam XLVI s. VIII d.
[…]IIIIc XXXI predicto Rabarou pro vectura XXVII lapidum emptorum a dicto Bery[…] dicto Bery XXI lapid. et sex de Gaby ponderis XXti piparum redditarum ad Forum [Regis… pip]pa V s. X d. valent CXVI s. VIII d.
[…]Garnier pro vectura dictorum lapidum de dicto portu usque ad ecclesiam XXX s.
[…]XXXI ante Pascha predictis Provoust et Rabarou pro vectura LVII lapidum[…] et Gaby, videlicet a dicto Bery XXVI sex magnos quarterios cum uno parvo et […] et a dicto Gaby XXI lapid., videlicet VII lapid. quinque membrorum, quinque capitellorum […] et uno suilleto ponderis Xlta piparum pro qualibet pippa V s. X d. et redditorum […ide]o hic XI £. XIII s. VIII d.
[…]Provoust pro duabus aliis vecturis lapidum redditorum apud Sanctam Annam ponderis(…) XI £ X s.
[…] Garnier pro vectura dictorum lapidum CXVI s. VIII d.
[…]lapidum redditorum apud Sanctam Annam per Johannem Provoust ponderis XXti [pipparum pro qualibet] pippa V s. valent VI £. et sunt de lapidibus factis per Johannem Benoist, videlicet IIIIor […] de bassis formis per extra opus, sex magnos quarterios, unum […]tabl. et parvum suilletum[…] de bassis specie III[…] et parvum quarterium […] unum capitellum[…] VI £
[…] Garnier pro vectura dictorum lapidum captorum apud Sanctam Annam pro pondere[…] d. valent L s.
[…X]XXII predictis Rabarou et […] pro vectura LIX lapidum ponderis LX piparum[…]videlicet de lapidibus factis per Johannem Benoist VIIIto quarterios, II augivas[…](h)

[f° 2]
[Ebdomada incipiens IXa] decembris in qua fuerunt sex dies operabiles(i).

[Magistro operis](j) pro sex diebus XXXVII s. VId.
[Hugueto de Dompno Martino]pro sex dietis XXV s.
[Johanni Benoist] pro sex dietis XXV s.
Mathurino Rodier pro sex dietis XXV s.
Johanni Rodier pro sex dietis XXV s.
Johanni Dinay pro sex dietis XXV s.
Johanni Papin pro sex dietis XXV s.
Johanni Comitis pro sex dietis XXV s.
Johanni Bourguigneau XXV s.
Petro Cordeau pro sex dietis XX s.


vera Somma hujus ebdomade XII £ XVII s. VI d.

Ebdomada incipiens XVIa decembris in qua fuerunt festa beatorum Gaciani et Thome apostoli et fuerunt IIIIor dies operabiles.

Magistro operis pro quator dietis XXV s.
Hugueto de Dompno Martino pro quator dietis XVI s. VIII d.
Johanni Benoist pro quator dietis XVI s. VIII d.
Mathurino Rodier pro IIIIor dietis XVI s. VIII d.
Johanni Rodier pro quator dietis XVI s. VIII d.
Johanni Dinay pro quator dietis XVI s. VIII d.
Johanni Papin pro quator dietis XVI s. VIII d.
Johanni Comitis pro quator dietis XVI s. VIII d.
Johanni Bourguigneau pro IIIIor dietis XVI s. VIII d.
Petro Cordeau pro IIIIor dietis XX s.


Vera Somma hujus ebdomade VIII £ XI s. VIII d.

Ebdomada incipiens XXIIIa decembris in qua fuerunt festa Navitatis Dominis et beatorum Stephani, Johannis et Innocentium et fuerunt duos dies operabiles.

Magistro operis pro duabus dietis XII s. VI d.
Hugueto de Dompno Martino pro duabus dietis VIII s. IIII d.
Johanni Benoist pro duabus dietis VIII s. IIII d.
Mathurino Rodier pro duabus dietis VIII s. IIII d.
Johanni Rodier pro duabus dietis VIII s. IIII d.
Johanni Dinay pro duabus dietis VIII s. IIII d.
Johanni Papin pro duabus dietis VIII s. IIII d.
Johanni Comitis pro duabus dietis VIII s. IIII d.
Johanni Bourguigneau pro duabus dietis VIII s. IIII d.
Petro Cordeau pro duabus dietis VI s. VIIId.
Luce Gillard pro factione unius manuli XXV s.


Vera Somma hujus ebdomade est CX s. X d.

[f° 2, v°]
Ebdomada incipiens penultima decembris in qua fuit festum circumcisionis Domini et fuerunt [quinque dies operabiles]

Magistro operis pro quinque dietis XXXI s. III d.
Hugueto de Dompno Martino pro quinque dietis XX s. X d.
Johanni Benoist pro quinque dietis XX s. X d.
Mathurino Rodier pro quinque dietis XX s. X d.
Johanni Rodier pro quinque dietis XX s. X d.
Johanni Dinay pro quinque dietis XX s. X d.
Johanni Papin pro quinque dietis XX s. X d.
Johanni Comitis pro quinque dietis XX s. X d.
Johanni Bourguigneau pro quinque dietis XX s. X d.
Petro Cordeau pro quinque dietis XVI s. VIII d.


Vera Somma hujus ebdomade X £ XIIII s. VII d.

Ebdomada incipiens VIa die januarii in qua fuerunt sex dies operabiles.

Magistro operis pro sex dietis XXXVII s. VI d.
Hugueto de Dompno Martino pro sex dietis XXV s.
Johanni Benoist pro sex dietis XXV s.
Mathurino Rodier pro sex dietis XXV s.
[Johanni Rodier pro] sex dietis XXV s.
[Johanni Dinay pro] sex dietis XXV s.
[Johanni Papin] pro sex dietis XXV s.
[Johanni Comitis] pro sex dietis XXV s.
[Johanni Bourgui]gneau XXV s.
[Petro Cordeau] pro sex dietis XX s.


Vera Somma hujus Ebdomade XII £ XVII s. VI d.

Ebdomada incipiens XIIIa januarii in qua fuerunt sex dies operabiles.

Magistro operis pro sex dietis XXXVII s. VI d.
Hugueto de Dompno Martino pro sex dietis XXV s.
Johanni Benoist pro sex dietis XXV s.
Mathurino Rodier pro sex dietis XXV s.
Johanni Rodier pro sex dietis XXV s.
Johanni Dinay pro sex dietis XXV s.
Johanni Papin pro sex dietis XXV s.
Johanni Comitis pro sex dietis XXV s.
Johanni Bourguigneau XXV s.
Petro Cordeau pro sex dietis [XX]s.


Vera Somma hujus ebdomade XII £ XVII s. VI d.(k)





Notes :

(a) Marge droite coupée (colonnes des sommes payées). — (b) Ecriture moderne très effacée dans la marge gauche] « […] c’est en 1822 ». Cette dernière portée sur la face intérieure de la reliure montre que celle-ci avait été retirée avant sa découverte par Pierre Gasnault en 1962.— (c) Somme toute regroupant l'ensemble des achats faits en carrières.— (d) Sic, cappeliam ?— (e) Partie basse du feuillet très effacée.— (f) Angle inférieur droit découpé.— (e) Marge gauche coupée (débuts de lignes).— (g) Cette même somme a été rapportée en marge de manière cursive lors de la vérification du compte.— (h) Interruption de cette partie du compte.— (i) Semaine du 9 décembre 1431 (à la date du dimanche).— (j) Jean de Dammartin identifié par la présence de son fils Huguet.— (k) Fin du deuxième feuillet.

Centre d'Études Supérieures de la Renaissance
Cette œuvre est mise à disposition selon les termes de la Licence
Si vous utilisez ce document dans un cadre de recherche, merci de citer cette URL :
https://renumar.univ-tours.fr/xtf/view?docId=tei/TIPO632122.xml&doc.view=print;chunk.id=n1
Creative Commons Attribution - Pas d’Utilisation Commerciale - Partage dans les Mêmes Conditions 4.0 (CC BY-NC-SA 4.0).
Creative Commons Attribution - Pas d’Utilisation Commerciale - Partage dans les Mêmes Conditions 4.0 (CC BY-NC-SA 4.0)